Medicinale paddenstoelen

Een medicinale paddenstoel is een paddenstoel die bepaalde nuttige stoffen bevat en daarom kan worden gebruikt voor het bevorderen van uw gezondheid.

Er zijn zo’n 800 soorten zwammen geschikt als medicinale paddenstoel. Dat lijkt heel wat, maar eigenlijk is het slechts een heel klein percentage. Naar schatting bestaan er namelijk circa 140.000 verschillende soorten zwammen waarvan er inmiddels 15.000 bekend zijn.

Het is daarom heel onverstandig om op eigen houtje paddenstoelen in het bos te gaan plukken. Een vergissing is snel gemaakt en de gevolgen kunnen zeer ernstig zijn.

Beter is het om medicinale paddenstoelen bij een betrouwbare webshop te kopen. U weet dan zeker, dat u een goed en veilig product heeft.

Inhoud

1.1 Waarom medicinale paddenstoelen?
1.2 Nuttige onderdelen van zwam
1.3 Geschiedenis medicinale paddenstoelen
1.4 Poeder, capsules en extracten
1.5 Teelt medicinale paddenstoelen
1.6 Werking medicinale paddenstoelen
1.7 Voorbeelden medicinale paddenstoelen

1.1 Waarom medicinale paddenstoelen

Medicinale paddenstoelen kennen een hele range aan nuttige toepassingen. De nuttige effecten kunnen per paddenstoelsoort verschillen, maar er bestaan ook veel overeenkomsten tussen verschillende soorten medicinale paddenstoelen.

Veelvoorkomende effecten van medicinale paddenstoelen zijn verbetering van het immuunsysteem en een antibacteriële werking. In de paragraaf 1.6 werking medicinale paddenstoelen leest u meer over het nut van medicinale paddenstoelen.

1.2 Nuttige onderdelen van zwam

De term medicinale paddenstoelen zou eigenlijk moeten zijn medicinale zwammen. In de biologie noemt men het volledig organisme namelijk zwam en gebruikt men de term paddenstoel alleen voor het bovengronds deel. Een zwam bestaat in grote lijnen uit de volgende onderdelen:

• Paddenstoel of zwamvrucht
• Sporen
• Mycelium

Paddenstoel
Zoals gezegd is paddenstoel alleen het bovengronds deel van een zwam. Hier bevinden zich ook de ‘zaden’ van de zwam. Daarom zou men een paddenstoel ook wel de zwamvrucht kunnen noemen.

Sporen
De ‘zaden’ van een zwam heten eigenlijk sporen. Bij zwammen met een hoed bevinden de sporen zich tussen de lamellen onder de hoed. Op een gegeven moment laten de sporen los en de wind voert hen mee. Zo plant een zwam zich voort.

Mycelium
De ondergrondse draden van een zwam heet het mycelium. Het mycelium blijft het hele jaar intact. Dit is anders dan de zwamvrucht die opkomt in de herfst en na het loslaten van de sporen weer afsterft.

Welke deel gebruiken?
Bij sommige medicinale paddenstoelen zit de grootste concentratie werkende stoffen in de zwamvrucht, terwijl bij anderen de meeste werkende stoffen juist in het mycelium zitten. En heel soms zijn het juist de sporen van een paddenstoel die men gebruikt.

Dus als u medicinale paddenstoelen koopt, dan gaat het zelden om de volledige zwam. Meestal gaat het om de mycelium of de zwamvrucht en heel soms om de sporen. Het hangt er net van af waar in desbetreffende zwammensoort de meeste werkzame stoffen in.

1.3 Geschiedenis medicinale paddenstoelen

In Nederland en de rest van West-Europa is het geneeskrachtig potentieel van paddenstoelen in de loop der eeuwen een beetje in de vergetelheid geraakt. Echter via de omweg van het verre oosten zijn medicinale paddenstoelen toch weer in de Westerse wereld beland.

Oud als de steentijd
Het gebruik van medicinale paddenstoelen gaat minimaal terug tot de steentijd. Dit weten wij dankzij Tötzi. Zo noemden wetenschappers de ijsmummie die eind twintigste eeuw was gevonden in de Italiaanse Alpen.

Tötzi stierf zo’n 5300 jaar geleden terwijl hij op reis was. Hij had verschillende dingen bij zich waaronder twee zwammen: de Echte Tondelzwam (geschikt voor het maken van vuur) én de Berkenzwam. Deze laatst genoemde paddenstoel staat bekend om zijn antibacteriële, antiparasitaire en antitumorale eigenschappen.

Romeinse tijd
Dat medicinale paddenstoelen ook werden gebruikt in de klassieke wereld weten wij door een aantal Latijnse en Griekse teksten uit deze periode.

Zo schreef Plinius de Oudere (24 – 79 na Christus) ruim 100 boeken over de natuur waarvan er 37 bewaard zijn gebleven. Hiertussen bevinden zich ook een aantal teksten over medicinale paddenstoelen. Ook de Griekse arts Pedanius Diocorides (ca. 40 – 90 na Christus) schreef over medicinale paddenstoelen.

De eeuwen hierna is in de westerse wereld de kennis over medicinale paddenstoelen grotendeels verloren gegaan. Gelukkig bleef op andere plekken in de wereld de kennis over medicinale paddenstoelen wel behouden.

China
Men weet niet hoe oud de Traditionele Chinese Geneeskunde (TCG) precies is. De meeste historici gaan ervan uit dat de TCG ergens tussen 5.000 en 7.000 jaar voor het eerst een bepaalde vorm kreeg. Het is gezond verstand ervan uit te gaan, dat paddenstoelen vanaf het begin deel uitmaakten van de geneeskunde in China.

Wat wij in ieder geval wel zeker weten, is dat op de oudste overgeleverd lijst met geneeskrachtige middelen ook een aantal paddenstoelen worden genoemd. Deze lijst heet de Shennong Ben Cao. Ergens in de tweede eeuw voor Christus is deze lijst voor het eerst op papier vastgelegd.

In China bleef de kennis over medicinale paddenstoelen door de eeuwen heen goed bewaard en werd zelfs uitgebreid. Zo schreef de Taoïstische arts Tao Hongjing (456 – 536 na Christus) een uitbreiding op de Shennong Ben Cao.

Moderne tijd
Gezien voorgaande, hoeft het geen verbazing te wekken dat in de moderne tijd wetenschappelijk onderzoek naar medicinale paddenstoelen eerst vooral in Aziatische landen plaatsvond. Dankzij de Traditionele Chinese Geneeskunde (TCG) was men daar immers meer bewust van het geneeskrachtige potentieel van zwammen, dan in het Westen.

Echter in de jaren tachtig van de twintigste eeuw ontstond ook in de rest van de wereld wetenschappelijke interesse naar de geneeskracht van paddenstoelen. Sindsdien vindt ook in Europa en Amerika steeds meer medisch onderzoek plaats naar de werking van medicinale paddenstoelen.

Op dit moment bevat de Amerikaanse National Library of Medicine (NLM) de resultaten van duizenden wetenschappelijk onderzoeken die verband houden met medicinale paddenstoelen.

1.4 Poeders, capsules en extracten

In China is thee trekken van medicinale paddenstoelen de meest traditionele methode om medicinale paddenstoelen te gebruiken. Echter tegenwoordig worden medicinale paddenstoelen meestal verkocht in poedervorm, capsules of extracten. Verwacht dus geen volledige paddenstoelen met steel, hoed, kraag etc.

Medicinale paddenstoelen in poedervorm, capsules, of extracten hebben een aantal voordelen:

• Meer werkzame stoffen
• Hogere biobeschikbaarheid
• Eenvoudige dosering

Meer werkzame stoffen
Er zijn in twee manieren om medicinale paddenstoelen te verwerken tot een poeder of tot capsules: heet water-extractie en ethanolextractie.

Heet water-extractie zorgt vooral voor een hoge concentratie polysachariden. Door ethanolextractie krijgt men juist een extract met veel triterpenen.

Vaak gebruikt men beiden methoden en voegt het resultaat daarna bij elkaar. Dit zorgt ervoor dat zoveel mogelijk van alle nuttige stoffen in het eindproduct zitten.

Hogere biobeschikbaarheid
Biobeschikbaarheid is de mate waarin een nuttige stof uit een voedselsupplement wordt opgenomen door het menselijk lichaam.

Bij onverwerkte medicinale paddenstoelen is de biobeschikbaarheid laag. Dit komt omdat in onverwerkte zwammen de werkzame stoffen deel uitmaken van voedingsvezels die slecht verteren. Hierdoor verdwijnen veel werkzame stoffen met de ontlasting weer uit lichaam.

Bij extractie worden de nuttige stoffen gescheiden van de voedingsvezels. Het resultaat is een eindproduct met een veel hogere biobeschikbaarheid.

Eenvoudige dosering
Poeders en capsules maken dosering makkelijker. Het wordt voor u eenvoudiger om de juiste hoeveelheid van de werkzame stoffen binnen te krijgen.

Lees wel altijd eerst goed de verpakking en/of bijsluiter. Hierop vindt u meer informatie over de juiste dosering.

1.5 Teelt medicinale paddenstoelen

De meeste medicinale paddenstoelen die u commercieel kunt kopen, zijn geteeld. Dit heeft namelijk enkele belangrijke voordelen:

Natuurbehoud
Zwammen spelen een belangrijk rol in het ecosysteem van natuurgebieden. Het plukken van één of twee paddenstoelen uit het bos zal niet zo’n grote impact hebben, maar dat wordt natuurlijk een ander verhaal wanneer het om honderden of zelfs duizenden exemplaren gaat.

Het gebruik van medicinale paddenstoelen groeit dusdanig hard, dat wildplukken volledig onverantwoord zou zijn. Dus door medicinale paddenstoelen te telen, wordt de natuur bespaard.

Kostenbesparing
U kunt zich voorstellen dat het plukken van paddenstoelen in een bos nogal arbeidsintensief is.

Het telen van medicinale paddenstoelen vergt een bepaalde investering, maar omdat de productie veel hoger ligt, zijn de kosten per eenheid uiteindelijke veel lager dan bij wildplukken.

Zuiverheid
Een zwam neemt veel stoffen van de ondergrond in zich op. Dat betekent dat een paddenstoel uit het bos misschien stoffen uit de bodem heeft opgenomen, die men eigenlijk niet wil hebben.

Bij teelt heeft men de samenstelling van de bodem volledig zelf in eigen hand. Dat levert dus een zuiverder eindproduct op.

Daarbij komt dat men bij teelt de concentratie werkzame stoffen kan beïnvloeden door de keuze van de ondergrond. Dit zien wij vooral terug in de verschillende vormen van teelt.

Vormen van teelt
Voor de teelt van medicinale paddenstoelen gebruikt men meestal één van de volgende drie methoden:

• Grain Spawn
• Substraatteelt
• Vloeibare fermentatie

Grain Spawn
Bij Grain Spawn worden de medicinale paddenstoelen gekweekt op een ondergrond van gesteriliseerd graan of rijst.

Bij Grain Spawn worden vaak de wortels (mycelium) van de zwam geoogst voor verdere verwerking. Daarom heet deze vorm van teelt ook wel Mycelium on Grain (MOG).

MOG is een van de meest kostenefficiënte manieren om grootschalig medicinale paddenstoelen te verbouwen. Daarom komt deze vorm van teelt veel voor.

Er is één belangrijk nadeel: Bij teelt op graan of rijst bevatten sommige soorten zwammen minder werkzame stoffen. Daarom gebruikt men voor deze soorten medicinale paddenstoelen vaker een ander vorm van teelt: substraatteelt.

Substraatteelt
Bij substraateelt gebruikt men een kunstmatige bodem die een natuurlijke cyclus nabootst. Een dergelijk kunstmatig samengestelde bodem noemen wij een substraat.

Er bestaan twee vormen van substraten:

• Houtsubstraat: Houtsnippers of zaagsel waaraan kalk is toegevoegd.
• Compostsubstraat: Gefermenteerde mestsoorten waaraan stro, kalk en andere elementen is toegevoegd.
Medicinale paddenstoelen op basis van substraatteelt zijn over het algemeen van een hoge kwaliteit.

Vloeibare fermentatie
Er bestaat een groep zwammen die als een soort parasieten groeien op rupsen, insecten en geleedpotigen. Dit zijn de Cordyceps. Een aantal van hen zijn ook geschikt als medicinale paddenstoelen.

Traditionele vormen van teelt zijn onbruikbaar voor het verbouwen van medicinale paddenstoelen die tot de Cordyceps-familie behoren. Gelukkig heeft men voor een deelgroep van de Codyceps een alternatieve methode gevonden om deze onder gecontroleerde omstandigheden te verbouwen. Deze groep heet de Cordyceps CS-4. En de gebruikte productiemethode heet vloeibare fermentatie.

Bij vloeibare fermentatie creëert men in een roestvrijstalen tank eerst een mengsel van water met bepaalde nutriënten. Daar wordt vervolgens een klein beetje levend mycelium toegevoegd van Cordyceps CS-4. Daarna laat men het mycelium gedurende 3 tot 8 dagen in het mengsel groeien terwijl het mengsel in beweging wordt gehouden.

Wilde Chaga
Ondanks de innovatie op het gebied van teelt, zijn er nog steeds een aantal medicinale paddenstoelen die zich niet laten telen.

Het bekendste voorbeeld hiervan is Chaga. Geteelde Chaga blijkt veel minder werkzame stoffen te bevatten dan Wilde Chaga. Daarom wordt Chaga nog wel gewonnen in het wild. Chaga is nog geen bedreigde zwammensoort, maar door de grote vraag lijkt dat toch te gaan veranderen.

1.6 Werking medicinale paddenstoelen

Er zijn heel veel verschillende medicinale paddenstoelen en iedere soort kent weer andere nuttige eigenschappen. Het is daarom onmogelijk om te zeggen dat alle medicinale paddenstoelen goed werken bij aandoening A of B.

Als wij toch moeten generaliseren, dan zien wij de volgende effecten veel terug bij verschillende soorten medicinale paddenstoelen:

• versterkt het immuunsysteem
• antibacterieel
• antiviraal
• anti-inflammatoir
• cholesterolverlagend
• gaat oxidatieve stress tegen
• voorkomt gebrek aan bepaalde mineralen

Bovengenoemde effecten hebben medicinale paddenstoelen te danken aan de werkzame stoffen in een zwam. Veelvoorkomende nuttige stoffen in medicinale paddenstoelen zijn:

• Essentiële suikers en polysachariden
• Triterpenen
• Antioxidanten
• Essentiële aminozuren
• Minarelen en sporenelementen

Hieronder gaan wij dieper in op deze nuttige stoffen van medicinale paddenstoelen.

Essentiële suikers en polysachariden
Bij suikers denkt u waarschijnlijk in de eerste plaats aan dat zoete spul dat u gebruikt in de thee of als u een slagroomtaart bakt. Echter in de scheikunde bedoelt men met de term ‘suikers’ wat anders.

Suikers is een categorie biologische stoffen bestaande uit reeksen van kleine koolhydraatmoleculen (monosachariden). Nu kunnen deze reeksen lang en kort zijn:

• Monosachariden = stoffen met molecuulreeksen van 1 monosacharide (bijv. druivensuiker)
• Disachariden = stoffen met molecuulreeksen van 2 monosachariden (bijv. tafelsuiker)
• Oligosachariden = stoffen met molecuulreeksen van 3 – 9 monosachariden
• Polysachariden = stoffen met molecuulreeksen van 10 of meer monosachariden

Bij medicinale paddenstoelen gaat het vooral om die langere reeksen: polysachariden.

Een aantal van deze polysachariden worden gerekend tot de essentiële suikers. Dat ‘essentiële’ betekent twee dingen:

• het lichaam heeft deze stoffen nodig om goed te kunnen functioneren
• het lichaam kan deze stoffen niet (of heel moeilijk) zelf aanmaken

In veel medicinale paddenstoelen zitten met name de volgende essentiële suikers:

• bèta-glucane 1.3
• bèta-glucane 1.6

Voldoende van deze essentiële suikers helpen bij een sterk immuunsysteem en kan cholesterolverlagend werken. Daarnaast helpen deze bèta-glucanen bij een goede regulering van de bloedsuikerspiegel.`

Triterpenen
Terpenen zijn een klasse organische moleculen die zijn opgebouwd uit isopreen. Een isopreen is een organische verbinding met de chemische formule C5H8.

Een subklasse van terpenen zijn triterpenen. Dit zijn organische moleculen bestaande uit 6 isoprenen. Omdat isoprenen in verschillende structuren aan elkaar kunnen zitten, bestaan er ook verschillen isoprenen.

Veel voorkomende tripenen in medicinale paddenstoelen zijn betuline of betulinezuur. Deze stoffen hebben antibacteriële, antivirale en ontstekingsremmende eigenschappen.

Antioxidanten
In het menselijk lichaam zitten stoffen die bekend staan met de naam ‘vrije radicalen’. Dit zijn stoffen die schade veroorzaken aan cellen en weefsels. Dat noemen wij oxidatieve stress. Antioxidanten gaan deze oxidatieve stress tegen.

Vrije radicalen ontstaan tijdens de normale stofwisseling, maar zij kunnen ook ontstaan bij ziekte, ontsteking, stress, intensief sporten, luchtvervuiling, roken, zonnebaden en alcohol gebruik.

Overigens is een kleine hoeveelheid vrije radicalen helemaal niet erg. Zij zijn zelfs heel nuttig. Witte bloedlichamen gebruiken vrije radicalen namelijk om ongewenste bacteriën te doden en om beschadigde eiwitten in de spiermassa’s op te ruimen.

Dus aan de ene kant zijn vrije radicalen nuttig, maar aan de andere kant is een teveel aan vrije radicalen weer schadelijk voor het lichaam. Antioxidanten kunnen een teveel aan vrije radicalen onschadelijk maken.

In medicinale paddenstoelen zitten veel antioxidanten. Het gaat dan met name om de antioxidant glutathion.

Essentiële aminozuren
Het menselijk lichaam telt 22 verschillende aminozuren. Deze aminozuren zijn nodig voor de aanmaak van eiwitten. Deze eiwitten vormen de bouwstoffen van de lichaamscellen. Daarnaast hebben aminozuren veel invloed op onze organen, gewrichten, botten en spieren.

Van de genoemde 22 aminozuren die het lichaam nodig heeft, kan het lichaam er zelf 13 maken. De overige 9 aminozuren moet men op een andere manier binnenkrijgen. Dat zijn de essentiële aminozuren.

Bij een normaal gevarieerd voedselpatroon lukt het meestal wel om voldoende essentiële aminozuren binnen te krijgen. Anders kunnen medicinale paddenstoelen prima dienen als supplement. In medicinale paddenstoelen zitten namelijk veel hoogwaardige en essentiële aminozuren.

Mineralen en sporenelementen
Om goed te functioneren heeft het menselijk lichaam ook mineralen en sporenelementen nodig. De belangrijkste mineralen zijn calcium, chloor, fosfor, kalium, natrium en magnesium. De belangrijkste spoorelementen zijn chroom, fluoride, ijzer, jodium, koper, mangaan, molybdeen, seleen en zink.

Een tekort aan mineralen en sporenelementen kan voorkomen bij een eenzijdig eetpatroon, langdurige of chronische zieker en medicijngebruik.

Wat de reden ook is, het gebruik van medicinale paddenstoelen is een goede manier om het tekort ongedaan te maken. In medicinale paddenstoelen zitten namelijk veel van de genoemde mineralen en sporenelementen.

1.7 Voorbeelden medicinale paddenstoelen

Zoals gezegd, bestaan er ontzettend veel medicinale paddenstoelen. Daarom beperken wij ons hier tot enkele populaire soorten.

Reishi
De Nederlandse naam is Gesteelde lakzwam. De wetenschappelijke naam is Ganoderma Lucidum. Echter meestal gebruikt men voor deze medicinale paddenstoel de Japanse naam de Reishi.

In Japan wordt Reishi al eeuwenlang gebruikt vanwege zijn antibacteriële en antivirale werking. Daarnaast is Reishi rijk aan antioxidanten. Ten slotte zorgt Reishi voor balans in de hormoonhuishouding.

In Nederland wordt Reishi vooral verkocht als capsule of tablet. De reden is de bittere smaak van Reishi. Bij een capsule of tablet heeft men van de bittere smaak geen last.

Lion’s Mane
De wetenschappelijke naam van Lion’s Mane is Hericium Erinaceus. Daarom wordt deze medicinale paddenstoel ook veel verkocht onder de naam Hericium. Deze zwam groeit op veel plekken op het Noordelijk halfrond: Noord-Amerika, Europa en Azië.

De Nederlandse benaming van Lion’s Mane is pruikzwam omdat de zwam eruit ziet als een hoogblonde pruik. Echter bij de verkoop van deze medicinale paddenstoel gebruikt men de Nederlandse benaming eigenlijk niet.

Behalve als medicinale paddenstoel, wordt deze zwam ook veel gebruikt als eetbare paddenstoel. In China gebruikt men Lion’s Mane bijvoorbeeld als vleesvervanger. Veel mensen die een gerecht met deze paddenstoel hebben gegeten, zeggen dat de smaak doet denken aan kreeft.

Lion’s Mane zet de hersenen aan tot het aanmaken van neuropeptiden die zorgen voor de groei, productie en het onderhoud van neuronen in de hersenen.

Cordyceps
Eerder hadden wij het al over Cordyceps CS-4. Omdat Cordyceps CS-4 wordt geproduceerd door middel van vloeibare fermentatie is deze medicinale paddenstoel relatief goedkoop in vergelijking in met andere Cordyceps.

Cordyceps zijn namelijk zwammen die als parasieten groeien op rupsen, insecten en geleedpotigen. De meesten Cordyceps kan men daarom alleen in het wild verzamelen. De bekendste is Cordyceps sinensis. Deze zwam groeit in de rups van een nachtvlindersoort die veel voorkomt in de Himalaya.

Volgens de Tradititionele Chinese Geneeskunde kent Cordyceps sinensis veel verschillende geneeskrachtige werkingen. Daardoor bestaat er een grote vraag naar Cordyceps sinensis. Dat maakt het verzamelen en verkopen van deze zeldzame medicinale paddenstoel een lucratieve bezigheid.

Voor de lokale bevolking van bepaalde gebieden in Tibet maakt de verkoop van Cordyceps sinensis gemiddeld zo’n 40% van het inkomen uit. Helaas leidt dat ook regelmatig tot conflicten tussen dorpsbewoners. En door de grote vraag wordt Cordyceps sinensis ook steeds zeldzamer.

Maitake
De wetenschappelijk naam is Grifola Frondosa. De Nederlandse naam is Eikhaas, maar meestal gebruikt men de Japanse benaming Maitake.
In Japan wordt Maitake zowel gebruikt voor medicinale als voor culinaire doeleinden. Hiervoor gebruikt men wel twee verschillende varianten.

De eetbare variant gebruikt men als ingrediënt voor de heerlijkste gerechten. Hierin zitten echter weinig werkzame stoffen. De teelt richt zich hier immers meer op smaak, dan op geneeskracht.

In de medicinale variant zitten wel veel werkzame stoffen. Als medicinale paddenstoel wordt Maitake vooral gebruikt vanwege de antivirale en ontstekingsremmende werking.

Chaga
De Nederlandse naam is Berkenweerschijnzwam. De wetenschappelijk is Inonotus obliquus, maar meestal gebruiken wij de Russische benaming Chaga.

Chaga groeit op stervende en zieke berkenbomen. In Nederland komt hij ook voor, maar niet zoveel als in meer noordelijker gebieden met veel berkenbossen. Chaga komt veel voor in Siberië, Canada en de Scandinavische landen.

Chaga bevat een groot aantal antioxidanten. Daarnaast wordt Chaga veel gebruikt als plantaardig antibioticum.

Helaas bevat gekweekte Chaga veel minder werkzame stoffen dan Wilde Chaga. Daarom wordt Chaga nog veel geplukt. Het is een veelvoorkomende zwam, maar door de enorme vraag geldt Chaga toch als een bedreigde soort.

Meer weten
Wilt u meer weten over medicinale paddenstoelen, neem dan gerust contact met ons op. Wij helpen u graag verder.